Dit is het tweede deel van de analyse van humor aan de hand van het repertoire van Flight of the Conchords. Zie deel 1.
2. Technieken voor herkenning en vervreemding bij FotC
Herkenbare motieven
Dagelijkse taferelen zorgen voor herkenbaarheid. Bv: in “Jenny” doet Jemaine alsof hij weet waarover de conversatie gaat en komt daardoor in een alsmaar hachelijker positie, omdat hij Jenny en zichzelf niet in verlegenheid wil brengen. Die situatie is erg herkenbaar, en wordt in “Jenny” overdreven.
Woordspelingen
Woordspelingen creëren een associatie via de vorm, terwijl de inhoud geen verband toont. Het vervreemdingseffect na herkenning zorgt voor de “dubbele binding”. Bv: “your motherboardfucking systems” in The Humans are Dead, dat overigens teert op het taboe op scheldwoorden.
Imitatie
Imitatie zorgt voor associatie. Doordat de imitator echter niet de geïmiteerde persoon zelf is, treedt vervreemding op. Jemaine gebruikt vooral veel stemwisselingen om te associëren met soorten zangers, of een verteller, of een soort personage. In “Albi” gebruikt hij een hoog stemmetje, om een licht antipathiek slachtoffer neer te zetten.
Klanknabootsing of klankassociatie
In “Albi” is er een associatie van een gitaarakkoord met het beeld van een regenboog.
In “Mermaids” is er de woordelijke klankassociatie “mermaid murmured”.
Contrast of tegenstelling
Een contrast zorgt tegelijk voor een identificatie en een afstand. In een ruzie bijvoorbeeld zal de toeschouwer geneigd zijn partij te kiezen. Door zich te herkennen in de ene partij, vervreemdt hij zich van de andere. In “Jenny” heeft het (mannelijke?) publiek sympathie voor de onhandige man, terwijl het morele recht bij de vrouw ligt.
Omkering
De herkenning van een waarheid, maar vervreemding door de omkering van die waarheid. FotC doen ons dikwijls sympathiseren met de verkeerde persoon.
- Simpel voorbeeld: “we weten allemaal dat Nederlanders kleine mensen zijn”
- In “Bowie” pretendeert Bret dat hij Bowie zijn eigen songs heeft aangeleerd.
- Een omkering in “Albi”: “you left me disfigured … laughed the boy”
Overdrijving en understatement
Dit zijn de twee richtingen waarin een waarheid disproportioneel wordt voorgesteld. Er is dus een associatie met de waarheid, maar een vervreemding door de disproportie.
- “The most beautiful girl in de room” is een constant understatement.
- In “Business time” komt de zelfspot door de man die zijn seksuele prestaties overdrijft, terwijl het publiek goed weet dat die niets voorstellen.
Verrassing, onverwachte sprong of wending
Het verhaal is herkenbaar. Het publiek loopt vooruit op de gebeurtenissen. Plots treedt de verrassende wending op en vervreemdt het publiek. In “Albi” begint het verhaal met “Part 6”. In “Issues” blijken de kinderen van Bret imaginair.
Absurditeit
Absurde humor mikt bijna volledig op het vervreemdingseffect, door een foute of onvolledige logica door te trekken. Door de minimale associatie zal men absurde humor vaak als “niet grappig” ervaren. In “issues” doen FotC alsof “your childrens’ childrens’ children” leidt tot erg kleine kinderen, alsof kinderen niet groeien en ze altijd kinderen blijven. Dan volgt de associatie met baboesjka’s.
Verandering van context
Verandering van plaats, tijd of andere context: een Afrikaan in een iglo, een ridder met een horloge, een vergadering van zakenlui in zwembroek, een hangjongere die spreekt als een nieuwslezer. In “The humans are dead” maken we een tijdreis naar een toekomst, waar robots kunnen spreken en menselijke trekken vertonen, zoals leedvermaak. In “Bowie” maken de heren een ‘trip’ naar het verleden.
Spot
Bijna alle humor is spot. Ik vermoed zelfs dat “spot” en het Engelse woord “spot” dezelfde etymologie kent. “To put someone on the spot” is letterlijk iemand op een/zijn plaats zetten. In “spot” neemt men een plaats in vanwaaruit men iets of iemand anders bekijkt. Ofwel kijken komiek en publiek samen naar iets anders, ofwel zet de komiek het publiek bij het bespotte, ofwel zichzelf bij het bespotte (zelfspot). Afhankelijk van de graad en de gebruikte technieken spreekt men over satire, parodie, ironie, sarcasme of cynisme.
Zelfspot is een vaste ingrediënt bij FotC. Die vorm maakt gebruik van het comfort dat het publiek zeker weet dat zij het niet zijn die bespot worden. Men krijgt toelating van de andere om met hem te spotten. Dat is een vorm van omkering.