4. Visuele humor – “Laughing matters”
In dit vierde deel van de verhandeling over humor, laten we ons inspireren door Rowan Atkinson’s komische documentaire over visuele humor.
Mechanismen van visuele humor
In deze “master class” geeft komiek Rowan Atkinson een overzicht van de ingrediënten van visuele humor:
Volgens Atkinson zijn er achterliggende drie mechanismen van visuele humor en zelfs humor in het algemeen:
- Een voorwerp of persoon vertoont vreemd gedrag (unusual behaviour)
- Een voorwerp of persoon bevindt zich op een vreemde plaats (unusual place)
- Een voorwerp of persoon heeft een ongebruikelijke grootte (unusual size)
De komiek brengt die mechanismen in de praktijk in allerlei vormen en gedaanten. Het direcst is het gebruik van zijn eigen lichaam, waarbij in elk lichaamsdeel humor schuilt. Daarnaast kan hij zijn kleren gebruiken (te groot, te klein) of andere attributen en eventueel dat alles met elkaar doen samenwerken.
Soorten visuele humor
Vervolgens gaat Atkinson over diverse technieken van visuele humor, die soms de status van een genre gekregen hebben, en die in zekere mate de evolutie van visuele humor uitmaken.
- Geweld, dat in de humor zijn weg vindt in de slapstick. Realisme, understatement en overdrijving versterken het effect. Ook de waardigheid van het slachtoffer speelt een rol. Slapstick berust bijna altijd op iemand die zich erg onhandig gedraagt, of enorm veel pech heeft. Het publiek is blij dat het zich kan dissociëren van de pechvogel. Op geweld rust tevens een taboe. De komiek bedrijft of ondergaat het in onze plaats.
- Magie vindt eveneens zijn weg in de humor, namelijk in het surrealistische aspect ervan. Wat ons doet griezelen ligt dicht bij wat ons doet lachen. Plotse verschijningen, verdwijningen en transformaties maken de dienst uit.
- Imitatie wordt des te komischer met overdrijving. Wanneer een waardig persoon wordt geïmiteerd ontstaat satire. Satire in combinatie met overdrijving noemen we een parodie. De herkenbaarheid, populariteit of waardigheid van de geïmiteerde is cruciaal voor het humoristisch gehalte van de imitatie.
- Mimiek en lichaamstaal verhogen het gehalte van een karakter (zie verder).
Visuele elementen bij FotC
- Slapstick: In “Business time” gedraagt het personage zich hoogst onhandig in de slaapkamer.
- Surrealisme:
- “Albi” is een sprookje met een racistische draak en een zwaar verbrande Albanese jongen (the badly burnt Albanian boy).
- In “Issues” gaat het over de niet-bestaande kinderen van Bret.
- Imitatie: behalve eerder aangehaalde stem-imitatie, duikt visuele imitatie bij FotC eerder op in hun video-clips.
- Parodie: zoals eerder aangehaald is de muzikale parodie bij FotC een centraal element.
- Mimiek: ondersteunt het verhaal of is er mee in tegenstrijd.
- In “Albi”: dragon tears turn into jellybeans! De jongens stralen van geluk, alsof ze plots snoep in de schoot geworpen kregen.
- In “Jenny” kijkt Jemaine de hele tijd beduusd.
- Lichaamstaal: “Business time” is er de suggestie van een “sexy dance” door te waggelen met het zittende lichaam.
Attitude en karakter
In een centrale passage van het overzicht geeft Atkinson aan dat de attitude essentieel is voor een visuele komiek. Het karakter dat hij neerzet moet herkenbaar zijn, of toch minstens met zichzelf in overeenstemming. Liefst van al kan het publiek zich identificeren met het karakter. Atkinson haalt daarbij Charlie Chaplin aan, die een meester was in de technieken van visuele humor, maar die ons vandaag niet echt meer doet lachen, omdat we ons niet meer met zijn karakter kunnen identificeren. Verderop toont hij hoe oude grappen nieuw leven kunnen worden ingeblazen door ze met een nieuwe attitude te vertellen.
De herkenbaarheid van een karakter wordt versterkt door mimiek en lichaamstaal. Karakteriële humor bestaat niet zozeer uit het doen van grappige dingen, als wel uit het doen van heel normale dingen op een grappige manier. Om een goed karakter te ontwikkelen moet de komiek over een scherp observatievermogen beschikken.
Tot slot geeft Atkinson een overzicht van de eigenschappen van de fysieke komiek, al had ik hier vooral de indruk dat hij in tempore non suspecto een blauwdruk van Mr. Bean maakte.
- Hij is zoals wij maar anders: een vreemde in de spiegel.
- Hij is kinderlijk onschuldig ondanks zijn volwassen uiterlijk. Dronkenschap is een handig alternatief voor kinderlijkheid.
- Hij worstelt met alledaagse objecten en situaties en begaat voortdurend vergissingen.
- Hij begrijpt sociale conventies niet of weigert ze te volgen en heeft het dus moeilijk om normale relaties aan te knopen.
- Hij verkeert in een haast voortdurent conflict met zijn omgeving. Hij is bedreigend voor die omgeving, of gaat er aan ten onder.
- Hij houdt vol ondanks alle tegenslag.
- En toch is de komiek onkwetsbaar, in weerwil van de gevaren en vijandigheid waaraan hij zichzelf blootstelt.
Evolutie van de karakters in Flight of the Conchords
Als we kijken naar het repertoire van FotC zit er een lichte evolutie in de beide karakters. In de begindagen was Bret de rustige gitarist, de aangever en met zijn slanke, jeugdige uiterlijk aangewezen om de vrouwelijke rol te spelen, indien van toepassing. Jemaine mocht met zijn grovere figuur en letterlijk grote mond, de punchlines voor zijn rekening nemen en dankzij zijn veelzijdige en krachtige stem kon hij meerdere personages vocaal neerzetten.
Nu Jemaine’s gitaarspel fel is verbeterd, kan Bret vaker in de vertolking van het personage kruipen, maar vooral is er de fysieke transformatie van Bret, die met zijn baardje en rijpere lichaam tot een soort sex-symbool is uitgegroeid, terwijl Jemaine van een ietwat gevaarlijke jongen tot een nerd is geëvolueerd. Macho of nerd, koorknaap of sekssymbool, de kwestie is dat Jemaine en Bret hun karakter volhouden en slechts geleidelijk laten evolueren. Ik hield meer van de macho dan van de nerd in Jemaine, maar er is ook de wisselwerking met de partner die het karakter bepaalt.