Drs. P geanalyseerd – (3) – Dodenrit

Dit artikel is het derde in een reeks waarin het oeuvre van Drs. P aan een nader onderzoek wordt onderworpen.

De video

De tekst

We rijden met de trojka door ‘t eindeloze woud
Het vriest een graad of dertig, het is winter en vrij koud
De paardehoeven knersen in de pasgevallen sneeuw
‘t Is avond in Siberie, en nergens is een leeuw

We reizen met de kinderen, al zijn ze nog wat jong
Door ‘t eindeloze woud waarover ik zo-even zong
Een lommerrijk en zeer onoverzichtelijk terrein
Waarin men zich gelukkig prijst dat er geen leeuwen zijn

We zijn op weg naar Omsk, maar de weg daarheen is lang
En daarom vullen wij de tijd met feestelijk gezang
Intussen gaat zich iets bewegen in de achtergrond:
Iets donkers en iets talrijks, en het lijkt me ongezond

Ze zijn nog vrij ver achter ons, ik zie ze echter wel
Het is een hele massa en ze lopen nogal snel
En door ons achterna te lopen halen zij ons in
Wat onvoordelig uit kan pakken voor een jong gezin

De donkere gedaanten zijn bijzonder vlug ter been
Ze lopen op vier poten, en ze kijken heel gemeen
Ze hebben grote tanden, dat is duidelijk te zien
Het zijn waarschijnlijk wolven, en kwaadaardig bovendien

Al is de toestand zorgelijk, ik raak niet in paniek
Ik houd de moed erin door middel van de volksmuziek
We kennen onze bundel en we zingen heel wat af
Terwijl de wolven nader komen in gestrekte draf

Het is van hier naar Omsk nog een kleine honderd werst
‘t Is prettig dat de paarden net vanmiddag zijn ververst
Wel jammer dat de wolven ons toch hebben ingehaald
Men ziet de flinke eetlust die hun uit de ogen straalt

We doen heel onbekommerd en we zingen continu
Toch moet er iets gebeuren onder moeders paraplu
En zonder op te vallen overleg ik met mijn vrouw
“Wie moet er aan geloven,” zeg ik, “toe, bedenk eens gauw”

“Moet Igor het maar wezen?”, “Nee, want Igor speelt viool”
“Wat vind je van Natasja?”, “Maar die leert zo goed op school!”
“En Sonja dan?”, “Nee, Sonja niet, zij heeft een mooie alt”
Zodat de keus tenslotte op de kleine Pjotr valt

Dus onder het gezang pak ik het ventje handig beet
Daar vliegt hij uit de trojka met een griezelige kreet
De wolven hebben alle aandacht voor die lekkernij
Nog vierentachtig werst en o, wat zijn wij heden blij

We mogen Pjotr wel waarderen om zijn eetbaarheid
Want daardoor raken wij die troep voorlopig even kwijt
Zo jagen wij maar voort als in een gruwelijke droom
Ajo ajo ajo al in die hoge klapperboom

Daar klinkt weer dat gehuil, en onze hoop is weer verscheurd
De wolven zijn terug en nu is Sonja aan de beurt
Daar gaat het arme kind, zij was zo vrolijk en zo braaf
Nog achtenzestig werst en in Den Haag daar woont een graaf

Ik zit nog na te peinzen en mijn vrouw stort menig traan
En kijk daar komen achter ons de wolven al weer aan
Dus Igor, ‘t is wel spijtig maar jij wordt geen virtuoos
Nog tweeenvijftig werst en daar was laatst een meisje loos

Nu Igor is verwijderd hebben wij weer even rust
Maar nee, daar zijn de wolven weer, op nog een part belust
De doodskreet van Natasja snijdt ons pijnlijk door de ziel
Nog zesendertig werst en in blauwgeruite kiel

Mijn vrouw en ik zijn over, dus we zingen een duet
En als ‘t even mee wil zitten halen we het net
Helaas, ik moet haar afstaan aan de hongerige troep
Nu nog maar twintig werst en Hoeperdepoep zat op de stoep

Ik zing nu weer wat lustiger want Omsk komt in zicht
Ik maak een sprong van blijdschap en verlies mijn evenwicht
Terwijl de wolven mij verslinden, denk ik “Dat is pech
Ja Omsk is een mooie stad, maar net iets te ver weg”

(Trojka hier, trojka daar)
Ja, je ziet er veel dit jaar
(Trojka hier, trojka daar)
Overal zit paardehaar
(Trojka hier, trojka daar)
Steeds uit voorraad leverbaar
(Trojka hier, trojka daar)
Zachtjes snort de samovaar
(Trojka hier, trojka daar)
Met een Slavisch handgebaar
(Trojka hier, trojka daar)
Doe het zelf met naald en schaar
(Trojka hier, trojka daar)
Is dat nu niet wonderbaar
(Trojka hier, trojka daar)
Twee halfom en een tartaar
(Trojka hier, trojka daar)
Een liefdadigheidsbazaar
(Trojka hier, trojka daar)
Hulde aan het gouden paar
(Trojka hier, trojka daar)
Foei hoe suffend staat gij daar
(Trojka hier, trojka daar)
Moeder is de koffie klaar
(Trojka hier, trojka daar)
Kijk daar loopt een adelaar
(Trojka hier, trojka daar)
Is hier ook een abattoir
(Trojka hier, trojka daar)
Basgitaar en klapsigaar
(Trojka hier, trojka daar)
Flinkgebouwde weduwnaar
(Trojka hier, trojka daar)
Leve onze goede Tsaar!…

De analyse

Terwijl in “De commensaal” nog een tamelijk gewone situatie komisch werd door het ongewoon gedrag van de personages, voert Drs. P ons hier naar exotische, zij het niet bijster warme, streken, waarin de bewoners er vrij radicale overlevingstechnieken op na houden. De auteur heeft de mythe zelf in leven geblazen dat het uit de trojka kieperen van kinderen een gebruikelijke manier was om wolven op een afstand te houden, maar ik heb weinig teruggevonden over die vermeende folklore. We moeten de buitenissige thematiek dus al toeschrijven aan de rijke verbeelding van Drs. P zelf.

Het komisch effect steunt ook in dit lied op het contrast tussen de verschrikkelijke gebeurtenis enerzijds en de goedgemutste achteloosheid waarmee de vader-verteller er mee omspringt. Het valt de luisteraar overigens op dat de man niet over een grote zelfopofferingsgezindheid beschikt en – na even verder te denken – daarentegen wel over een groot vertrouwen in zijn resterende voortplantingscapaciteit.

Een techniek die vaker terugkeert in zijn werk, is het inhoudelijk en klankmatig suggereren van het onderwerp, zonder het meteen bij naam te noemen. “Men prijst zich gelukkig dat er geen leeuwen zijn” – neen, maar misschien wel wolven – en “achtergrond” en “ongezond” doen anticiperen op “hond”.

De mooiste vondst in dit lied vind ik de voortdurende verwijzingen naar oude volksliedjes, die als onverwachte rijmwoorden opduiken en tegelijk de stelling ondersteunen dat het belaagde gezin er flink de moed in houdt met feestelijk gezang. Ik denk dat die herkenningselementen bewust zijn aangebracht om voor wat verlossing te zorgen temidden van al die absurditeit.

Nog een komische techniek – en ik verdenk er de grote Hugo Mathyssen van die bij Drs. P te hebben geleerd – is de tautologie, of in mooi Engels “stating the obvious”. Hij duikt hier op in de zin “en door ons achterna te lopen halen zij ons in”.

Ik raak echt niet over dit lied uitgepraat – hoe de persoonlijkheden van de kinderen bij hun doodsmoment nog eens worden aangehaald, het toepasselijk gebruik van de Russische afstandsmaat “werst”, de compositie die recht uit de Slavische traditie komt, de pure slapstick van de finale … ongeëvenaard. Het enige zwakke punt vind ik de rijmelarij op het einde, die geen enkele andere functie heeft dan te antwoorden op het wel zeer opzwepende “trojka hier, trojka daar”, maar als iets de doorslag heeft gegeven om van dit kunststukje ook een hit te maken, zal het zeker dat repetitieve einde zijn. Niet toevallig is “Dodenrit” beter bekend als “Trojka”.

De auteur zegt zelf

Uit: “Het geheim van het bestaan”, 1977.

“(…) en niet helemaal tot mijn verbazing is het op de hitladder beland. Het is namelijk een zeer simpel lied. Het rijmschema is allerelementairst: aa bb cc dd enz. De enige gimmick, als je dit woord zou kunnen gebruiken, bestaat eigenlijk uit het toepassen van regels of fragmenten van algemeen bekende kinderliedjes. Dat deed ik om de eentonigheid van het Aziatische winterlandschap ietwat te doorbreken en om de mensen die het moeten horen van tijd tot tijd terug te voeren tot een totaal andere lokatie en sfeer.

En zoals ik wel meer doe, heb ik het nummer afgesloten met een tirade met een buitengewoon stereotype herhaling van een rijmklank, in dit geval -aar. Ook dit heeft natuurlijk bijgedragen tot het sukses van het nummer, want dat is door elke passant nog mee te zingen en liederen die meegezongen kunnen worden mogen altijd rekenen op veel hartelijkheid en interesse van het publiek.”

Uit dit fragment blijkt niet alleen hoe analytisch de toondichter zelve met zijn werk in de weer was, maar ook welke achting hij eropna hield voor het grote publiek.