In het vorige deel bespraken we de structuur van een lied, met intro, strofe, refrein, brugje, solo en outtro, die typisch is voor popmuziek.
Rijmen onstond in de volksmuziek
In de volksmuziek hebben liedjes vaak alleen maar strofes. Ze heten daar “coupletten”. Elk couplet vertelt een deel van het verhaal en op het einde is het gedaan. Zo gingen in de Middeleeuwen de troubadours rond en vertelden ze overal hun verhaal. Om het verhaal gemakkelijk te onthouden, lieten ze twee opeenvolgende zinnen rijmen. Doordat ze dat allemaal deden, werd rijmen na verloop van tijd een deel van de kunst op zich.
https://www.youtube.com/watch?v=b9JF8GypGkk
Tegenwoordig luisteren de mensen niet graag meer naar lange liedjes met alleen maar coupletten. Aan de ene kant zijn ze de herhaling van de muziek snel beu en aan de andere kant kunnen ze hun aandacht niet houden bij zo een lang verhaal. Tegelijk houden ze ook minder van rijmen, omdat het erg voorspelbaar geworden is en daardoor nogal flauw klinkt. Het is in de moderne muziek belangrijker om het juiste gevoel over te brengen, met de betekenis én de klank van de woorden en de klank van de muziek. Liedjes met rijmende teksten vindt men nu ouderwets of voor kinderen.
Toch is het een goede oefening om rijmende teksten te maken omdat het een beperking oplegt. Een beperking dwingt je creatief te zijn en leidt soms tot ongewone keuzes of combinaties. Het is veel moeilijker om creatief te zijn in totale vrijheid. Rijmen kan je trouwens op heel veel verschillende manieren. En ten slotte is rijmen een simpele techniek in humor.
Waarom rijmen grappig kan zijn
Rijmen kan grappig zijn omdat humor altijd bestaat uit een koppeling van iets vreemd met iets vertrouwd. Twee woorden rijmen, dus de klank is vertrouwd, maar hun combinatie is verrassend. Een goed rijm laat altijd het krachtige woord rijmen op het bijpassende woord. Het krachtige woord is hetgene dat past in het idee van het lied. Het bijpassende woord heb jij er bij gevonden. Om het goed te laten werken, moet je die volgorde omkeren.
Voorbeeld: in het lied “Dief!“, waar iemand zich kwaad maakt op een eigenaar van zonnepanelen en hem een dief noemt, heb je volgende rijmen:
“Je weet toch ook dat het niet fraai is,
je hebzucht is fotovoltaïsch”
“Is het geen schande om te wonen
onder een dak van siliconen”
Het zou veel minder sterk zijn om die zinnen andersom te zingen. De zwakke woorden scheppen de verwachting, alleen weet de luisteraar nog niet wat er zal volgen. Dan komen de sterke woorden, vol betekenis, en ze rijmen nog ook! Zo lijkt het alsof de schrijver een fantastische vondst heeft gedaan, terwijl hij omgekeerd tewerk gegaan is.
De vrije vorm
In de jaren 60 begonnen liedjesschrijvers het rijmen op te offeren, ten voordele van een krachtige tekst. De meestersmid Bob Dylan bouwde zijn epos “The lonesome death of Hattie Carrol” op zijn analyse van “Pirate Jenny”, een lied van Brecht en Weil. Hij vond dat de vrije associatie, weg van het metrum en rijm, cruciaal was om de song zijn kracht te geven, en deed iets gelijkaardigs met “… Hattie Carrol”:
https://www.youtube.com/watch?v=vYM4WYFAiLg
De volledige reeks:
- Hoe schrijf ik een lied (1) – onderdelen en ontstaan
- Hoe schrijf ik een lied (2) – structuur
- Hoe schrijf ik een lied (3) – over volksmuziek en rijmen
- Hoe schrijf ik een lied (4) – technieken
- Hoe schrijf ik een lied (5 en slot) – er zijn geen regels