In Jazz voor beginners deel 1, hebben we drie septiemakkoorden gedefinieerd: 1-3-5-7 (Majeur7), 1-b3-5-b7 (Mineur7) en 1-3-5-b7 (Dominant7). We hebben er ook een naam gevonden voor 1-b3-b5-7 (Mineur7b5). Er is echter nog een vijfde akkoord dat erg frequent voorkomt in de Jazz en dat een soort septiemstructuur heeft: het “verminderde septiemakkoord” of “Diminished7“. Er zijn twee manieren om dat akkoord te begrijpen: de natuurlijke, harmonische wijze of de gelijkzwevende, enharmonische wijze.
Harmonische interpretatie
Harmonisch gezien ontstaat dit akkoord door een Dominant7-akkoord 1-3-5-b7 te nemen en alles behalve de grondtoon chromatisch te verlagen. Dan krijg je een “diminished” akkoord 1-b3-b5, verrijkt met de “verminderde septiem” bb7. Deze rare vogel is een klein septiem (b7) dat verminderd is met een chromatische halve secunde. We berekenen die afstand met wat we nog weten uit de muziektheorie:
- klein septiem = 9/5 of 16/9
- chromatische halve secunde = 25/24
- verminderd septiem = 9/5:25/24 = 216/125 of 16/9:25/24 = 128/75
Deze toon ligt in hetzelfde toongebied als de grote sext = 5/3, want het verschil is 648/625 of 384/375, maar dat verschil is wel nog altijd groter dan de syntonische komma. Een geoefend oor zal dus wel het verschil merken tussen een verminderd septiem en een grote sext. Het verschil is minder dramatisch als we niet vertrekken van de kleine septiem, maar van de harmonische septiem 7/4. Verminderd levert die 42/25. Het verschil met de grote sext is dan 128/126, wat al heel dicht bij de syntonische komma komt.
Gelijkzwevende interpretatie
Op gelijkzwevend gestemde instrumenten, zoals de gitaar, is dat allemaal harmonische praat voor de vaak. Het Dim7-akkoord ziet er dan zo uit: 1-b3-b5-6. Het komt op hetzelfde neer als een stapeling van kleine tertsen. Zo ervaart de gitarist dat ook: hij legt elke volgende noot drie fretten hoger. Zo krijg je in C: do-mimol-solmol-la.
Er is iets raars aan de hand met dit akkoord, precies door de regelmaat van de kleine tertsstapeling. Een octaaf bestaat gelijkzwevend uit 12 gelijke afstanden. Je kan dat perfect onderverdelen in 4 keer drie toonafstanden. De hoogste noot in een Dim7 ligt dus op zijn beurt maar een kleine terts verwijderd van het octaaf. Dat betekent dat een omkering van de noten in het akkoord, opnieuw een Dim7 oplevert, maar dan met een andere grondnoot.
Cdim7, Ebdim7, Gbdim7 en Adim7 zijn dus omkeringen van elkaar. De 12 verschillende Dim7 akkoorden vallen aldus in 3 klassen van 4 akkoorden. Voor een gitarist is dat vervelender dan voor een pianist, omdat hij gedwongen is de grondnoot echt ook als laagste noot te spelen, wat hem soms dwingt tot een bepaalde vingerzetting. Bij andere akkoorden zorgen de omkeringen weliswaar voor een kleurverschil, maar doordat de onderlinge afstanden verschillen is het duidelijker welke de grondnoot is.
Stel bijvoorbeeld dat we C omkeren van c-e-g naar e-g-c. Nu is het akkoord, bekeken in de toonaard van E, 1-b3-b6, dus Em6. Of keren we het om naar g-c-e, dan is het 1-4-6, wat je G6sus4 zou kunnen noemen. Maar sexten en kwarten liggen minder direct in ons gehoor dan tertsen en kwinten, die de essentiële bouwstenen zijn in onze muziek. We zullen dus bij een omkering van C als akkoord toch nog altijd geneigd zijn dit te interpreteren vanuit C zelf. Bij een Dim7-akkoord hebben we niet die vrijheid en moeten we met de grondnoot zelf aangeven welke van de 4 broers we nu eigenlijk aan de deur hebben staan. Maar je kan het ook anders bekijken: aangezien die 4 akkoorden omkeringen zijn van elkaar, is er eigenlijk geen harmonisch verschil en behandelen we de 4 als één akkoord.
Precies vanwege die spookachtige natuur van de Dim7 is hij een uitgelezen kandidaat om modulaties te begeleiden, of om andere akkoorden te vervangen. Een evidente partner om te vervangen is het Dominant7-akkoord in de grondnoot die een halve toon lager ligt (dus b1-b3-b5-b7) want de Dim7 heeft al die noten al, behalve de grondnoot. Hetzelfde geldt voor de Dominant7 die een hele toon hoger ligt, een kwint hoger en een grote terts lager, vanwege de equivalentie van alle Dim7 die een kleine terts schelen.